Edward Czapski (1819 1888)_ze wspomnieĹ sybirskiego zesĹanca

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

rakterem i formami Uwarzyskieini. On to zawiadywał czę-
ścią gospodarską społeczności petrowskiej i kierował wszyst-
63
kierai robotami, członkom jej powierzonemi; z powołania in-'
żynier, niedawno jeszcze naczelnik kolei żelaznej, znakomi
cie urządził petrowską gminę, jej zebrania ogólne dla wy�
boru urzędników, wspólną kuchnię i podatki na rzecz uboż�
szych. Więzniowie po kolei skrobali kartofle lub brukiew
w kuchni, czytali i uczyli się. Amatorowie pomagali kole�
gom, którzy za liędzuem wynagrodzeniem, dzień cały żelaz�
nym miotem rudę kuli. Czapski, przymuszając się do pracy
umysłowej, aby zagłuszyć moralne cierpienia, czytywał co�
dziennie po 50 stronnic Historyi Cezara Cantu, albo też ich
20 tlómaczyl, a wieczorami, przed 20 dobranymi kolegami,
czytał głośno Pamiętniki Paska i Słowo dziejom polskich
Koronowicza, poczem w tern kółku zajmujące zawięzywały
się dysputy; poważnie też i uroczyście obchodzono w tur-
mie petrowskiej listopadową rocznicę. Mieszkańcy tego wię�
zienia, należący po większej części do stanu rzemieślniczego
i mieszczańskiego, szczycili się czerwonością zapatrywań,
wyśpiewywali nieraz grozby na panów" i arystokratów1'
i na każdym kroku występowali z niwełatorskiemi preten-
syami, szydząc z t. zw. partyi białych." Pomimo jeduakże
różnicy zapatrywań, zaczęto zwolna przywykać do siebie,
i wreszcie wszyscy zżyli się z sobą; Czapski znalazł od
pierwszej chwili nieocenionego towarzysza, przyjaciela i sługę
w Kossakowskim, który najczulszem staraniem i troskliwo�
ścią zaciągnięty niegdyś dlng wdzięczności inu spłacał. Od�
znaczający się wielką zaradnością, młody ten człowiek wy�
nalazł w mieście Petrowsku polską garkuebnię, skąd im od�
tąd jeść przynoszono, a po niejakim czasie porozumiał się
z pewnym żydkiem, który nin obiecał przywieść z Wilna
dokładne o żonie i dzieciach Czapskiego wiadomości; przez^
niego więc dowiedzieli się, iż po urodzeniu synka p. Czapska
bardzo ciężko i długo chorowała, tak, iż nawet nie mógł jej
osobiście widzieć ów posłaniec; po miesiącu dopiero śmier�
telnej obawy, otrzymał od niej mąż list, który go nieco uspo�
koił. Korespondencya wygnańców ścisłej ulegała cenzurze
i nieraz padała ofiarą nieładu lub chciwości kontrolujących
ją urzędników. W taki to sposób przepadły przysłane Ed-
G4
wardowi przez matkę 100 rs., które ukradł oficer, zawiadu�
jący kancelaryą w Siewakowej; upominał się o nie Czap�
ski, lecz po trzecb miesiącach otrzymał z kancelaryi atamaua
gubernatora Zabajkalskiej OLlasti zakaz czynienia dalszych
poszukiwań.
Drugim miłym Czapskiemu przyjacielem w petrowskiej
turmie, był schorowany a cierpliwy X. Polkowski, który mie�
wał co niedziela kazania dla wygnańców, zbierających się,
w braku Przenajświętszej Ofiary, na wspólne modlitw} , przez
X. Steckiego im czytane. W maju, wygnańcy zaczęli wycho�
dzić do lasu, gdzie Marczewski zarysował drogę, a ubożsi
koledzy znajdowali zarobek w kopaniu jej; o o-ej zrana z ro�
botnikami i konwojem wyruszali ochotnicy i cały dzień w le�
gie przepędzali. Lecz przed końcem maja przyszedł rozkaz,
aby wszyscy więzniowie, do stanów uprzywilejowanych daw�
niej należący, a więc księża, szlachta i uczeni, wyprawieni
zostali natychmiast do Czyty, a stamtąd do Siewakowej.
Wyruszyli tedy zaraz i podróż tę odbywali parami i po trzech
z żołnierzami. Kossakowski jechał z Czapskim, a po drodze
dopędzali ich towarzysze, tak iż przed Czy tą już kilka wy�
gnańczych bryk jechało razem.
Po sześciodniowej podróży, o 8-ej zrana stanęli przed do�
mem jenerała Dytmara, atamana OLlasti Zabajkalskiej w Czy-
cie; ztamtąd musieli udać się do turmy, gdzie znalezli ścisk
ogromny, brudy niewypowiedziane i tak wielką ilość ro�
bactwa, że pomimo częstej niepogody, nie wchodzili wcale
dniem ani nocą do izb ciemnych i plugawych. Urzędnik,
zwany strapczym ), pozwolił im podać w języku francus�
kim prośbę do Dytmara o niezwłoczne wyprawienie ich da�
lej, w miejsce, gdzieby zastali dostateczny więzienny porzą�
dek, aby nocami pod dachem przynajmniej sypiać mogli. Na�
zajutrz wysłano ich tedy do Siewakowskicj turmy, o 28 wiorst
od Czyty odległej. Pózno w nocy stanęli przed bramą, za�
mykającą wysoki i na pół wiorsty długi płot; ale starosta
siewakowskiego więzienia udał się do komendanta i przyniósł
*) Rodzaj prokuratora. [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Archiwum