Filozofia slownik

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zależne są od woli, przede wszystkim od woli Boga, której nic (zwłaszcza jakiekolwiek względy
racjonalne) nie może ograniczać. Woluntaryzm znalazł też miejsce w teorii poznania R.
Descartes'a, który uznał, iż sąd jest aktem tyleż intelektualnym, co decyzyjnym, tzn. polega na
wolnym uznaniu prawdziwości lub fałszywości danego przedstawienia.
O woluntaryzmie metafizycznym mówić można w przypadku A. Schopenhauera, twierdzącego,
że wola - obok wyobrażeń jest czynnikiem tworzącym świat. P.F. Maine de Biran z kolei
powiązał wolę z jaznią i egzystencją, wyrażając to w maksymie: Chcę, więc jestem. F.
Ravaisson uznał wolę za pierwowzór bytu, odkrywalny przez analizę własnej świadomości.
Woluntarystyczna była też psychologia W. Wundta. U F. Nietzschego woluntaryzm miał
charakter biologiczny - wg niego wola jest istotą życia, będącego pierwotną i najwyższą
wartością.
Aspekty woluntarystyczne można odnalezć także w pragmatyzmie amerykańskim i w
egzystencjalizmie. Zwłaszcza w tym ostatnim kierunku (S. Kierkegaard, K. Jaspers, A. Camus,
J.P. Sartre) zasadniczą rolę odgrywają akty woli i wyboru, poprzez które człowiek tworzy i
potwierdza własną egzystencję i esencję.
6) personalizmem - w odróżnieniu od naturalizmu.
Personalizm
koncepcja filozoficzna, której początki można odnalezć w starożytności, m.in. u sofistów,
rozwinięta przez św. Augustyna w średniowieczu. W centrum uwagi jego zwolenników znajduje
się osoba (persona): byt natury duchowej, obdarzony świadomością i wolą, twórczy i
odpowiedzialny moralnie.
Personalizm został rozwinięty w czasach nowszych przez J.G. Fichtego i romantyków.
Personalizm Fichtego polega na tym, że za twórczy początek bytu uznaje jazń. Jazń bowiem nie
tylko poznaje coś, co i tak bez niej istnieje, lecz tworzy, ustanawia rzeczywistość. Przedmiot
wywodzi się z jazni tak samo, jak podmiot. Nosicielem jazni jest dla Fichtego także człowiek.
Analizy personalistyczne mieszczą się w obrębie ogólnie pojmowanej antropologii filozoficznej.
Personalistyczny charakter ma także filozofia W. Jamesa.
W XX w. personalizm uległ znacznym wpływom tomizmu i neotomizmu. Powstały też odrębne
koncepcje: personalizm egzystencjalistyczny J.P. Sartre'a, psychoanalityczny Z. Freuda czy
strukturalistyczny C. L�vi-Straussa. W ich rozważaniach o człowieku i osobie ludzkiej człowiek
ukazany jest głównie jako istota zagubiona pośród wydarzeń i własnych wytworów. Inny
charakter osobie ludzkiej nadaje personalizm katolicki.
7) świadomym antropomorfizmem - w przeciwieństwie do amorfizmu.
Antropomorfizm
(z greckiego "anthropos" - człowiek, "morfe" - kształt), w religioznawstwie i etnologii
przypisywanie ludzkich cech istotom, którym one z natury nie przynależą: zwierzętom i tworom
przyrody nieożywionej, a zwłaszcza bóstwom; w tym ostatnim przypadku rozróżnia się
antropomorfizm fizyczny (obdarzanie bóstwa nadnaturalną urodą, siłą, sprawnością itp.) i
psychiczny (tzw. antropopatyzm - obraz "osobowości" bóstwa budowany za pomocą pojęć
czerpanych z psychologii człowieka).
31
Występuje na niemal wszystkich etapach rozwoju religii - od wierzeń pierwotnych po wielkie
wyznania monoteistyczne, gdzie jednak pełni funkcje czysto użytkowe, metaforyczne
(teologiczna analogia).
8) poglądem typowo brytyjskim, nie zaś kontynuacją filozoficznej myśli germańskiej.
W ocenie A. Schaffa, zawartej w Głównych zagadnieniach i kierunkach filozofii (1962), pragmatyzm
wykluczał tzw. bezinteresowne poznanie świata i gromadzenie prawd, które niczemu nie służą.
Pragmatyzm wywarł poważny wpływ na inne nurty filozofii XX w., psychologię społeczną, nauki o
polityce i stworzył własne odmiany, takie jak: instrumentalizm i operacjonizm.
Pragmatyzm spotkał się też ze zdecydowaną opozycją, głównie: F.H. Bradleya, H. Taylora, A.O.
Lovejoya. Idee pragmatyzmu były i są nadal rozwijane, m.in. przez: A. Tarskiego, T.S. Kuhna, R.
Rorty ego.
Instrumentalizm
współczesny kierunek filozoficzny, stanowiący odmianę pragmatyzmu, wg którego poznanie,
wiedza i wszelka działalność ludzka są narzędziami (instrumentami) przystosowania się
jednostki do środowiska i opanowywania go.
Operacjonizm
kierunek w filozofii i psychologii XX w. wyrosły z założeń pozytywizmu. Zapoczątkował go P.W.
Bridgman, wydając The Logic of Modern Physics (1927), wg której pojęcia naukowe nie ujmują
istoty rzeczy, lecz tylko poddają działaniom uczonego - operacje wymagane do stwierdzenia jej
tożsamości.
Pogląd ten zmierzał do wyeliminowania pojęcia absolutnej prawdy: operacjoniści twierdzili, że w
nauce nie jest ono potrzebne i faktycznie nie jest używane. Stąd, ich zdaniem, każda prawda
jest zależna od stanu wiedzy ludzkiej. Każda może być obalona, mogą też współistnieć prawdy
odmienne, wzajemnie niezgodne.
Operacjonizm zatem nie wypowiadał się o istocie prawdy, lecz jedynie o jej kryteriach, które
pojmował relatywistycznie. Z operacjonizmem na gruncie psychologii wystąpił E.G. Boring w
1930 starając się uzgodnić introspekcję i behawioryzm. Wg jego poglądów pojęcia
psychologiczne służą do prowadzenia operacji metodycznych, ale nie do poznania
rzeczywistości.
NO I KURDE KONIEC!!!
MIAEJ NAUKI [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Archiwum