Krasicki Ignacy [XBW] MikoĹaja DoĹwiadczyĹskiego przypadki

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

czas jest tylko pró�nym pami�ci zaprz�tnieniem, a jej nauka daremn� prac�. Je�eli starasz si�
wiedzie�, co si� dzia�o u s�siadów, a nie wiesz i wiedzie� nie chcesz o tym, co u ciebie dzia-
�ano, nie jesteS natenczas godnym towarzystwa, w którym �yjesz.
Miarkuj� ja z wielu powodów, �e towarzystwo, w którym ty by�eS urodzony, nie lubi ani swo-
jego kraju, ani swojego j�zyka. W przyrównywaniu powszechnym rzeczy - te, które s�
53
w dzier�eniu naszym, mog� by� co do niektórych punktów i okolicznoSci nie tak doskona�e
jak drugie, które inni dzier��; ale natychmiast przybywa� zwyk�a na pomoc mi�oS� w�asna,
któr� zwykliSmy wtenczas zwa� mi�oSci� ojczyzny. Ta wycie�cza przywary w�asnoSci na-
szych, zas�ania, hak mo�e, niedostatek, a le�eli roztropna, korzysta z dobroci s�siedzkiej go-
dziwymi sposoby, �eby swój stan polepszy�.
Wzgarda kraju i j�zyka w�asnego znaczy letkoS� umys�u i serce nieprawe. Tym niegodziwym
i szkodliwym nader impresjom wianiScie sami. Porzucacie swój j�zyk, a ka�ecie si� dzieciom
uczy� jak najpilniej cudzych; zaniedbywacie wiadomoSci w�asnych dziejów, a przymuszacie
m�odzie�, �eby koniecznie wiedzia�a, co si� dzia�o za granic�. Có� st�d za konsekwencja?
Oto ta: dzieci� widz�c, i� w�asny j�zyk nie wyci�ga nauki, a cudze potrzebuj�, mniema je
by� lepszymi. Zaprz�tnione postronnymi przypadkami, opisywaniem - a mo�e i bajecznym -
ornych krajów zdziwione, gardzi tym, co ustawicznie widzi, a pragnie widzie� to, co mu na-
t�ona imaginacja pi�kniej maluje, ni� jest w istocie.
Te to wy krajów opisanie nazywacie geografi�. Te� same przyczyny, które usprawiedliwiaj�
ciekawoS� nasz� wzgl�dem dziejów s�siedzkich, s�u�� geografii, opisuj�cej po�o�enie krabów,
osobliwoSci w nich znaduj�ce si�, stan rz�du i inne narodu ka�dego okolicznoSci. U nas ta
nauka, gdy nie jesteSmy z inszymi towarzystwami w korelacji, nie jest potrzebna; a cho�by-
Smy mogli by� w tej mierze oSwieconymi, wola�bym z wielu miar, �ebySmy zostali w dawnej
nasze niewiadomoSci.
54
ROZDZIA� SZ�STY
Z gustem niewypowiedzianym s�ucha�em dyskursów nauczyciela mojego. Te zwyczajnie po-
przedzone bywa�y pytaniami. Nim zacz�� mówi� o naukach, kunsztach lub innych okoliczno-
Sciach tycz�cych si� krajów naszych, powtarza� najprzód definicje albo opisy tych�e, przed-
tem jemu ode mnie czynione. Zadawa� nowe pytania pragn�c coraz wi�kszego objaSnienia
w rzeczach, o których mia� ze mn� mówi�; dopiero kiedy ju� mniema�, i� mia� nale�yt� in-
formacj�, traktowa� o ka�dej materii uwa�nie, zarzutów moich cierpliwie s�ucha�; a gdym si�
nie odzywa�, pobudza� mnie sam do tego, abym mu odkrywa� w�tpliwoSci i zdania nie zga-
dzaj�ce si� z moim sposobem mySlenia. Nie umia� on bra� na siebie postaci wspania-�oponu-
rej; nie umia� ustawicznie mySle� albo udawa� mySl�cego; dystrakcje, które tak zdobi� i dys-
tyngwuj� m�drców naszych, me by�y mu wiadome; ton g�osu lego nie by� wynios�y; nie defi-
niowa� tego, na czym si� nie zna�. Ale to by� cz�owiek dziki.
Gdym mu filozofi� wed�ug przemo�enia mojego opisywa�, a przysz�o do tej cz�Sci, która
o obyczajach traktuje, zawo�a� z radoSci�:
- Otó� to nasza nauka, w tej szkole jesteS. Jej maksymy Swi�te, jej regu�y proste ja nie w pa-
mi��, ale w serce twoje wrazi� pragn�. Mo�e u was ta nauka na s�owach zawis�a, my mniej
dbamy o definicje, bylebySmy wype�niali obowi�zki.
Filozofia, która jakoS mi powiedzia�, z nazwiska znaczy mi�oS� m�droSci, powinna by bra�
za cel najpierwszy wiadomoS� obowi�zków cz�owieka i ich wype�nienia. Nauka ta wzgl�dem
waszego zdania jest bardzo trudna i najwi�cej rozum wysila. Nie dziwuj� si� temu, gdy po-
znaj�, co wy pod tym powszechnym nazwiskiem mieScicie. W metafizyce 1 zap�dzacie si�
ku rzeczom zmys�om nie podleg�ym. Musi by� niezmiernie ci�ka ta nauka, kiedy wygóro-
wana nad naturalne poj�cie.
Fizyka traktuje o przyrodzeniu rzeczy, ale i w niej nadto si� zapuszczacie. Umys� wasz,
zbyt dumny, chce odchyla� zas�on� wyrokiem przedwiecznym zapuszczon�. Chcecie
wmawia� w mniej wiadomych, �eScie j� ods�onili, i zamiast istoty rzeczy odkrytych opo-
wiedacie wasze sny i przywidzenia. Latacie po niebach; niekontenci z mi�ego widoku
gwiazd i planet, chcecie je mierzy�; ciekawoS� wasza zuchwa�a zap�dza si� za met� wy-
znaczon� opuszczaj�c cz�stokro� to, co ma przed sob� i co by za pracowitym staraniem
mog�a odkry� i poj��; jak zaS wszystkie natury rozrz�dzenia s� przedziwne, tak to wie-
dzie� macie, i� cokolwiek wam Najwy�sza IstnoS� poj�� dopuszcza, wszystko to wam
nowy po�ytek przynieS� mo�e. Widzisz ziemi� okryt� zio�ami; nie dla samej pieszczoty
oka zesz�y; kryje si� wSród nich zbawienna dla twego dobra tajemnica. Jej docieka�, jej
probowa� i doSwiadcza� - to godziwa, to zabawna i razem po�yteczna ciekawoS�. Szklni
si� firmament gwiazdy; g�upia hardoS� zrobi�a go prorock� ksi�g� i z jednostajnych ob-
rotów chcia�a wyczyta� ukryt� przysz�oS�.
55
Natura - nic nie czyni�ca nadaremnie - gdy nada�a umys�om ch�� docieczenia, chcia�a, �eby
ni� roztropnoS� tak kierowa�a, aby cel ciekawoSci naszej zmierza� jedynie do tych rzeczy,
które docieczone by� mog�, a docieczeniem po�ytek przynieS�. Inaksze zap�dy s� prób� har-
doSci i niedoskona�oSci naszej.
To, co nazywasz logik�, jest to w�aSciwy przedmiot umys�u fraszkami i przeSwiadczeniem nie
zaprz�tni�tego.
Niech tylko imaginacja twoja zbytnie nie buja, niech umys� jednego si� celu statecznie trzy-
ma, cho� bez formy argumentów, b�d� iS� mySli twoje w�aSciwym pasmem.
Po tym wszystkim, coSmy o waszej edukacji i naukach mówili, nast�puj� uwagi z xróde� tych
wyp�ywaj�ce: Najprzód, i� edukacja wasza i co do celu, i co do sposobów jest zdro�na. Za-
trudniacie sobie fraszkami sposób nabycia doskona�oSci; zbyt dufacie rozumowi w�asnemu;
ten rozum wielorakim przeSwiadczeniem ska�ony jest; niestatecznoS� i p�ochoS� kieruje wami
i rz�dzi; ambicja, a wcale nies�uszna, oSlepi�a was wszystkich, na koniec, tak dalece, i� zbyt
dobrze o sobie trzymaj�c, z jednej strony rozumiecie, i� wam co do wewn�trznej doskona�o-
Sci na niczym nie schodzi, zaS co do zewn�trznej szcz�SliwoSci wszystkiego brakuje.
Os�dziwszy si� sami za najdoskonalszych, chcielibyScie to mie�, czegoScie godni, godni zaS
jesteScie wedle waszego przeSwiadczenia najwyborniejszych darów natury St�d pochodzi, i�
kraj wasz niewart takich, jakimi jesteScie, obywatelów. J�zyk zbyt pod�y, �eby górne mySli
wasze abj� i wyrazi�. Urodzenie, �e nie najjaSniejsze, nieprzyzwoite. Zgo�a, im si� wy�ej ce-
nicie, tym jesteScie nieszcz�Sliwsi. Je�eli wi�c to, czym wy jesteScie, doskona�oSci� jest i po-
lorem, to czym my, dzikoSci�, prostot� i grubia�stwem -mnie si� zdaje, �e lepiej by� dzikim
po naszemu.
56
ROZDZIA� SI�DMY
Namieni�em wy�ej, i� os�dzony za dzikiego, oddany by�em gospodarzowi mojemu na nauk�.
Nimem mia� satysfakcj� s�ysze� jego maksymy, przez czas doS� d�ugi odbywa�em wszystkie
powinnoSci parobka bardziej, ni� ucznia. W tej szkole nauczy�em si� pierwej �� i kosi� ni� [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Archiwum